CZYM JEST FONOHOLIZM ?

Fonoholizm (z ang. phonoholism) to termin używany w psychologii i badaniach nad uzależnieniami, opisujący nadmierne, kompulsywne używanie telefonu komórkowego lub smartfona.

Jest on formą uzależnienia behawioralnego, podobnego do uzależnienia od internetu, gier komputerowych czy mediów społecznościowych. W rozpoznaniu fonoholizmu trudne jest to, że w przeciwieństwie do innych uzależnień materialnych ( hazard, narkotyki) uzależnienie od telefonu niezbyt szybko objawia się zauważalnymi oznakami. Często bywa tak, że osoba uzależniona pracuje i funkcjonuje w sposób społecznie akceptowalny.

Pojęcie fonoholizmu po raz pierwszy pojawiło się w Chinach pod nazwą: mobile phone dependence syndrome. Kraj ten również wtedy jako pierwszy nazwał i zdiagnozował ten problem jako uzależnienie. Pojęciem zamiennym fonoholizmu jest określenie „nomofobia”, które powstało ze skrótu od no mobile phone i oznacza dosłownie strach przed brakiem telefonu.

KOMPONENTY FONOHOLIZMU

¨Fonoholizm, czyli uzależnienie od telefonu komórkowego, jest jedną z form uzależnienia behawioralnego, które może prowadzić do problemów w życiu zarówno osobistym, społecznym, jak i zawodowym. Komponenty tego zjawiska można podzielić na kilka znaczących aspektów:

1. Komponenty psychologiczne

Mechanizmy nagrody: Korzystanie z telefonu (np. gry, media społecznościowe, wiadomości) aktywuje układ nagrody w mózgu, prowadząc do wydzielania dopaminy.

Lęk przed odłączeniem (FOMO – Fear of Missing Out): Obawa przed przegapieniem informacji, wydarzeń lub kontaktów. Potrzeba nieustannego dostępu do informacji.

Poczucie przynależności: Telefony są narzędziem do utrzymywania relacji społecznych, co może wzmacniać uzależnienie.

Unikanie rzeczywistości: Ucieczka od problemów codziennego życia w świat wirtualny.

2. Komponenty społeczne

Presja społeczna: Oczekiwanie, że będziemy stale dostępni i aktywni online.

Normy kulturowe: W niektórych społeczeństwach bycie stale podłączonym jest standardem, co wzmacnia uzależnienie.

Wpływ grup rówieśniczych: Długotrwałe korzystanie z telefonu jest często modelowane przez środowisko rówieśnicze.

3. Komponenty behawioralne

Nawykowe sprawdzanie telefonu: Użytkownik sięga po telefon nawet bez konkretnej potrzeby.

Przyzwyczajenie do natychmiastowej gratyfikacji: Oczekiwanie szybkich odpowiedzi na wiadomości, polubienia, komentarze.

Brak kontroli nad czasem spędzanym przed ekranem: Utrata poczucie czasu podczas korzystania z urządzenia.

4. Komponenty fizjologiczne

Problemy zdrowotne: Częste bóle głowy, zmęczenie oczu (tzw. cyfrowe zmęczenie wzroku).

Zaburzenia snu spowodowane korzystaniem z telefonu przed snem (np. niebieskie światło ekranów).

Bóle szyi i pleców wynikające z niewłaściwej postawy podczas korzystania z telefonu („text neck”).

Wpływ na mózg: Nadmierne korzystanie z telefonu może zmieniać funkcjonowanie obszarów mózgu odpowiedzialnych za koncentrację i podejmowanie decyzji.

5. Komponenty technologiczne

Projektowanie aplikacji: Mechanizmy uzależniające, takie jak powiadomienia, rekomendacje, funkcje „scrollowania bez końca”.

Grywalizacja – dodawanie elementów rywalizacji i nagród w aplikacjach społecznościowych i grach.

Łatwość dostępu: Smartfony są kompaktowe i zawsze pod ręką, co ułatwia częste korzystanie.

6. Komponenty finansowe

Koszty aplikacji: Zakupy w aplikacjach lub gry mogą zwiększać zaangażowanie i zależność od telefonu.

Koszty związane z nadmiernym korzystaniem: Wydatki na nowe urządzenia, abonamenty, czy usługi online.

GŁÓWNE ZAŁOŻENIA PROFILAKTYKI FONOHOLIZMU

1. Edukacja na temat uzależnienia

   Świadomość zagrożeń: Organizowanie warsztatów, spotkań i kampanii informacyjnych w szkołach, pracy czy społecznościach lokalnych na temat negatywnych skutków fonoholizmu.

   Nauka rozpoznawania objawów: Nauka, jak zauważać u siebie pierwsze oznaki uzależnienia (np. lęk przed brakiem telefonu, FOMO – lęk przed przegapieniem czegoś ważnego w mediach społecznościowych).

   Krytyczne podejście do technologii: Promowanie umiejętności świadomego korzystania z technologii.

2. Wdrażanie zasad korzystania z telefonu

   Czas ekranowy:

   -Wyznaczanie limitów czasu spędzanego z telefonem.

   -Korzystanie z aplikacji monitorujących i ograniczających czas spędzony na urządzeniu.

   Strefy wolne od telefonów:

   -Zakaz używania telefonu w określonych miejscach, np. w sypialni, przy stole czy podczas spotkań rodzinnych.

   -Tworzenie miejsc w szkołach i biurach, gdzie korzystanie z telefonów jest niedozwolone.

   Higiena cyfrowa:

   -Wyłączanie powiadomień.

   -Ustalanie określonych pór dnia na sprawdzanie wiadomości czy mediów społecznościowych.

3. Wzmacnianie alternatywnych aktywności

   Promowanie aktywności offline:

   -Organizowanie zajęć sportowych, artystycznych czy integracyjnych jako alternatywy dla czasu spędzanego na telefonie.

   -Rozwijanie pasji i hobby, które nie wymagają użycia technologii.

   Budowanie relacji międzyludzkich:

   -Zachęcanie do bezpośrednich spotkań i rozmów twarzą w twarz.

   -Podkreślanie wartości wspólnego spędzania czasu bez telefonów.

4. Przykład ze strony dorosłych

   Rola rodziców i nauczycieli:

   -Dorośli powinni dawać dobry przykład, ograniczając czas spędzony na telefonie przy dzieciach.

   -Wspólne ustalanie zasad korzystania z technologii w rodzinie.

   Udział w działaniach profilaktycznych:

   -Nauczyciele i rodzice mogą aktywnie uczestniczyć w zajęciach edukacyjnych i wdrażać zalecenia profilaktyczne w codziennym życiu.

5. Interwencja w razie potrzeby

   Wsparcie psychologiczne:

   -Dla osób wykazujących objawy uzależnienia ważne jest wsparcie terapeutyczne lub konsultacja z psychologiem.

   Grupy wsparcia:

   -Tworzenie grup rówieśniczych czy rodzinnych, gdzie można dzielić się doświadczeniami i wspólnie rozwiązywać problemy związane z nadmiernym korzystaniem z telefonów.

6. Tworzenie środowiska sprzyjającego równowadze cyfrowej

   Współpraca instytucji:

   -Szkoły, pracodawcy i organizacje społeczne mogą współpracować w celu tworzenia polityk ograniczających nadmierne korzystanie z telefonów.

   Wsparcie legislacyjne:

   -Regulacje dotyczące zdrowego korzystania z technologii, np. wprowadzenie ograniczeń reklam skierowanych do dzieci.

Skuteczna profilaktyka fonoholizmu wymaga współpracy na poziomie jednostki, rodziny, szkoły i społeczności. Kluczem jest znalezienie równowagi między korzystaniem z nowoczesnych technologii a zdrowym stylem życia.

Bibliografia:

1. Por. A. Baczyński, M. Drożdż, Dobro w mediach – z cienia do światła, Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej „Biblos”, Tarnów 2012.

2. S. Kozak, Patologie komunikowania w Internecie. Zagrożenia i skutki dla dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2011.

3. Por. W. Wiaderek, Ratunku, brak zasięgu!, „Głos Nauczycielski” 2012

4. S. Kozak, Patologia fonoholizmu, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2013.