CZYM JEST DYSOCJACJA ?
Dissociatio (łac.) = rozdzielenie.
Stan dysocjacji w formie krótkotrwałej doświadczany jest przez nas wszystkich.
Dzieje się tak np., kiedy wykonujemy więcej niż jedną czynność na raz.
Dysocjacja zakłada istnienie częściowo niezależnych systemów psychicznych, które nie są wystarczająco dostępne świadomości lub zintegrowane ze świadomą pamięcią lub wolą.
Przykładem takiego stanu może być tzw. trans, lub hipnoza drogowa, kiedy osoba w trakcie jazdy samochodem w automatyczny sposób wykonuje nawykowe czynności, bez zaangażowania świadomej uwagi
Dysocjacja jest również normalnym sposobem radzenia sobie podczas traumatycznych wydarzeń. Na przykład niektórzy ludzie mogą dysocjować podczas wojny, porwania lub podczas nagłego wypadku medycznego. W sytuacjach, od których nie możemy fizycznie uciec, dysocjacja może chronić nas przed cierpieniem.
Zaburzenia dysocjacyjne zwane też konwersyjnymi charakteryzują się częściową lub całkowitą utratą prawidłowej integracji pomiędzy wspomnieniami, poczuciem własnej tożsamości, bezpośrednimi wrażeniami i kontrolą ruchów dowolnych ciała.
Rodzaje zaburzeń dysocjacyjnych
według ICD – 10
Amnezja dysocjacyjna
Cechą jest niepamięć, zazwyczaj ważnych świeżych wydarzeń, która nie jest spowodowana organicznym zaburzeniem psychicznym i jest zbyt nasilona, aby można było ją wytłumaczyć zwykłym roztargnieniem czy zmęczeniem.
Koncentruje się na wydarzeniach urazowych, takich jak: wypadek, nieoczekiwane osierocenie i zazwyczaj jest częściowa i wybiórcza.
Rozpoznania amnezji dysocjacyjnej nie należy stawiać w przypadkach organicznego zaburzenia mózgu, zatrucia czy nadmiernego zmęczenia
Fuga dysocjacyjna
Fuga dysocjacyjna wykazuje wszystkie cechy amnezji dysocjacyjnej wraz z pozornie celowymi podróżami poza swój teren.
Zachowanie pacjenta podczas zaburzeń może postronnemu obserwatorowi wydać się zupełnie normalne, choć okres fugi pokryty jest niepamięcią.
Całkowita i uogólniona amnezja pojawia się rzadko i zazwyczaj jest składową fugi i w ten sposób powinna być klasyfikowana.
F44.2
Osłupienie dysocjacyjne
Osłupienie dysocjacyjne to głębokie ograniczenie lub zupełny braku ruchów dowolnych i brak normalnej reakcji na bodźce zewnętrzne, jak światło, hałas i dotyk.
Badanie fizykalne i badania dodatkowe nie wykazują objawów organicznych. Występują natomiast wyraźne dowody psychogennego uwarunkowania w postaci świeżych wydarzeń stresowych czy sytuacji problemowej.
Trans i opętanie
Zaburzenia cechuje się przemijającą utratą własnej tożsamości i pełnej orientacji co do otoczenia. Obejmują wyłącznie te stany transu, które są niezależne od woli, niechciane i nie zachodzą w sytuacjach akceptowanych ze względów religijnych czy kulturowych.
Dysocjacyjne zaburzenia ruchu
Typowym objawem jest tu utrata zdolności do poruszania całymi kończynami lub ich częściami. Może to bardzo przypominać każdą postać ataksji, apraksji, akinezji, afonii, dyzartrii, dyskinezy, napadów drgawkowych czy porażenia, ale ma podłoże psychogenne.
Drgawki dysocjacyjne
Drgawki dysocjacyjne mogą przypominać napady padaczkowe pod względem charakteru drgawek, natomiast rzadko zdarza się przygryzienie języka, uszkodzenie ciała z powodu upadku czy nieświadome oddanie moczu. Świadomość może być zachowana lub zaburzona tak, jak w osłupieniu dysocjacyjnym lub w transie
Znieczulenie dysocjacyjne z utratą czucia
Granice obszarów skóry, w których występują zaburzenia czucia, wiążą się bardziej z wyobrażeniami pacjenta o funkcjonowaniu ciała niż z wiedzą medyczną. Różnice takie dotyczą np. ubytku poszczególnych rodzajów czucia, które nie znajdują odbicia w uszkodzeniu nerwów obwodowych.
Utracie czucia mogą towarzyszyć skargi na parestezje (objawiają się pieczeniem, kłuciem, mrowieniem lub paleniem w okolicy skóry).
W zaburzeniach dysocjacyjnych rzadko dochodzi do całkowitej utraty wzroku i słuchu
INNE ZABURZENIA DYSOCJACYJNE
OSOBOWOŚĆ MNOGA – DYSOCJACYJNE ZABURZENIE TOŻSAMOŚCI
ICD 10 wyróżnia także kategorie inne zaburzenia dysocjacyjne, w tym, między innymi osobowość mnogą.
Osobowość mnoga
Dysocjacyjne zaburzenie świadomości było kiedyś nazywane zaburzeniem osobowości mnogiej lub zaburzeniem rozdwojenia jaźni.Charakteryzuje się występowaniem dwóch lub więcej stanów osobowości zwanymi również alterami.
Tożsamość „podstawowa” to zwykła osobowość jednostki natomiast „Alter” to alternatywne osobowości danego człowieka. Rdzeniem jest tożsamość, którą dana osoba miała przed rozwinięciem DID i zmian.
Każdy alter ma określony zestaw zachowań, postaw, preferencji, wspomnień i sposobów myślenia. Alter zwykle bardzo się od siebie różnią i w jakimś sensie nawrotowo przejmują kontrolę nad zachowaniem danej osoby.
Przejście od jednej osobowości do drugiej zwykle odbywa się nagle bez żadnych zwiastunów, a to w jakim stopniu są dane osobowości są deklaratywne (jawne) jest różne i uzależnione od skali stresu jakie człowiek doświadczył.
Rozdrobnienie tożsamości równoznaczne jest ze stanem amnezji asymetrycznej, w którym jedna tożsamość może mieć amnezję na zdarzenia doświadczane przez inne tożsamości.
Inne zaburzenia nerwicowe
F 48.0 Neurastenia
48.1. Zespół depersonalizacji-derealizacji
Rzadkie zaburzenie, osoba uskarża się na zmianę jakościową wydolności umysłowej, fizycznej i otoczenia. Wydają się one nierealne, odległe lub zautomatyzowane.
Osoby najczęściej skarżą się na utratę emocji oraz uczucie alienacji i odłączenia od myślenia, ciała lub świata.
Mimo dramatycznego charakteru doświadczeń pacjent zdaje sobie sprawę z nierealności zmian. Wrażenia zmysłowe są zachowane, podobnie jak zdolność do wyrażania emocji.
Objawy depersonalizacji i derealizacji mogą występować jako element schizofrenii, depresji, fobii lub zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych.
Derealizacja to uporczywe poczucie dystansu od czynności, które się dzieją wokół nas. Tak jakby otoczenie było zniekształcone, fikcyjne i nie do rozpoznania. Zalicza się do tego zniekształcenia wizualne, dźwiękowe, czas nienaturalnie pędzi do przodu lub odwrotnie, stoi w miejscu. Pacjent czuje się tak, jakby oglądał swoje zachowanie na filmie.
Taka sytuacja może spotkać również ludzi zdrowych, kiedy są ekstremalnie wyczerpani.
Stan depersonalizacji i derealizacji może być krótki i trwać kilka minut, albo długi i ciągnąć się latami. Pacjent cierpiący na nawracające epizody depersonalizacji i derealizacji mają świadomość, że wokół niej dzieje się coś nierealnego i jakby poza nią, bo nie ma poczucia jakby żyła. Do tego dołącza obezwładniający strach, który powoduje jeszcze większą dezorientację.
Zazwyczaj początki DDD obserwuje się u dzieci i nastolatków i osoby te niosą je w dorosłe życie.
Wszystkie typy zaburzeń dysocjacyjnych mają tendencję do ustępowania po kilku tygodniach lub miesiącach.
Bardziej przewlekające się zaburzenia, szczególnie niedowłady i zaburzenia czucia, mogą wiązać się z nierozwiązywalnymi problemami czy trudnościami interpersonalnymi. Uważa się, że są one pochodzenia psychogennego i są związane w czasie:
- z traumatycznymi wydarzeniami,
- nierozwiązywalnymi i nietolerowanymi sytuacjami,
- z zaburzonymi relacjami z otoczeniem.
Objawy często są odbiciem wyobrażeń pacjenta o tym, jak przejawiałaby się choroba somatyczna.
PRZYCZYNA ZABURZEŃ DYSOCJACYJNYCH
Główną przyczyną zaburzeń dysocjacyjnych jest uraz spowodowany traumatycznymi wydarzeniami.
Dysocjacja jest mechanizmem obronnym, który powoduje zaburzenia pamięci oraz zniekształcenie otaczającej rzeczywistości.
Badania potwierdzają, że wraz z wysokim poziomem dysocjacji współwystępuje głównie doświadczenie przemocy fizycznej, a niej jak uważano wykorzystywanie seksualne.
Dysocjacja jest mechanizmem obronnym i naturalną reakcją na traumę.
Jeżeli doświadczenie traumy nastąpiło w dzieciństwie, dysocjacja może stać się sposobem radzenia sobie z tą raną przez długi czas. Mózg oraz osobowość dziecka są w ciągłym procesie rozwoju i dojrzewania, więc mogą nie nauczyć się innych sposobów radzenia sobie ze stresem. Może to predysponować, do tego że w dorosłym życiu rozwinie się zaburzenie dysocjacyjne. Przykłady traumy dotyczą; przemocy fizycznej i emocjonalnej, wykorzystywania seksualnego oraz poważnych zaniedbań.
W jaki sposób trauma może prowadzić do dysocjacji?
Trauma może powodować dysocjację ze względu na sposób, w jaki reagujemy na zagrożenie. Instynktowne reakcje na zagrożenie polegają albo na walce z niebezpieczeństwem, albo na ucieczce przed nim.
Czasami jednak reakcja na zagrożenie może być bardziej pasywna i prowadzić do:
- Stanu zamrożenia, który doprowadza do sparaliżowania ciała i jego unieruchomienia.
- Stanu poddania się, w którym w obliczu zagrożenia i celem jego zapobiegania
Człowiek stara się zadowolić lub pozyskać źródło zagrożenia.
Osoba, która doświadcza dysocjacji podczas traumatycznego wydarzenia, może oddzielić różne części doświadczenia, aby nie musieć zajmować się nimi wszystkimi razem. Różne aspekty doświadczenia mogą nie wydawać się „połączone”. Działania, wspomnienia, uczucia, myśli, odczucia i spostrzeżenia mogą wydawać się oddzielone.
Na przykład może przechowywać swoje wspomnienia z trudnego doświadczenia w sposób, do którego nie ma dostępu na co dzień (amnezja). Może również pamiętać, co się stało, ale nie odczuwać emocji ani doznań, które były tego częścią.
Jeśli osoba doświadcza dysocjacyjnego zaburzenia tożsamości (DID), możesz czuć się tak, jakby różne wspomnienia lub odczucia przydarzyły się różnym ludziom. Może to jej pomóc poradzić sobie, jeśli rzeczy, które się wydarzyły, byłyby zbyt trudne.
Stan dysocjacji jest jednym z naturalnych etapów przeżywania traumy, który zmierza do jej właściwego przepracowania.
TERAPIA
Zaburzenia dysocjacyjne, zespoły depersonalizacji i derealizacji, zwłaszcza kiedy współwystępują z innymi zaburzeniami są leczone za pomocą farmakoterapii i psychoterapii.
W leczeniu farmakologicznym wykorzystuje się leki z grupy benzodiazepin, inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny, czy antagonistów receptorów opioidowych, mimo że w badaniach klinicznych rzadko potwierdza się ich skuteczność.
W leczeniu zespołów dysocjacyjnych podobnie jak w przypadku zaburzeń nerwicowych i lękowych, stosuje się przede wszystkim terapiępsychodynamiczne zorientowaną na zbadanie wewnątrzpsychicznych konfliktów i wyjaśnienie symboliki objawów.
W terapii integracyjnej behawioralno – poznawczej zespołów dysocjacyjnych istotne jest wprowadzenie dwóch faz leczenia.
-Pierwsza faza polega na zastosowaniu interwencji niespecyficznych, które koncentrują się na budowaniu umiejętności planowania działania przy jednoczesnym wyłączeniu automatyzmów w postaci negatywnych myśli. Wykorzystuje się do tego prowadzenie dzienników oraz stopniowej ekspozycji wobec unikanych dotąd zachowań i miejsc.
-W drugiej fazie wykorzystuje się techniki bardziej specyficzne, które maja za zadanie zwiększenie możliwości kontrolowania przez pacjenta uporczywie nawracających emocji oraz umiejętności przenoszenia uwagi.
-Techniki behawioralne w formie ćwiczeń oddechowych, relaksacji, czy medytacji maja pomóc pacjentom w nabywaniu umiejętności sprawnego modulowania poziomu pobudzenia.
Także w ramach terapii takich jak ISTDP, terapii narracyjnej, a także EMDR są informacje o terapii zaburzeń dysocjacyjnych lub terapii traumy.
